چرم ماده‌ای بسیار شگفت‌انگیز که در طول تاریخ از آن برای تولید لباس و ساخت ابزار استفاده شده است.
روش‌های قدیمی مورد استفاده برای تولید چرم و همچنین ابزارها و مهارت‌های مرتبط با آن، بسیار مشابه چیزی است که امروز به کار می‌رود. ردپای چرم‌سازی را می‌توان در طول تاریخ و در سراسر جهان مشاهده کرد.
تاریخچه چرم به حدود چهارصد هزار سال قبل به هاکسن انگلستان برمی‌گردد. رد تکامل چرم و سیر تاریخی صنایع چرمی را می‌توان در سراسر جهان و طی دوران عصر حجر، عصر برنز، عصر آهن، عهد باستان، قرون وسطی، رنسانس، انقلاب صنعتی و در دوران حاضر پیدا کرد. طی هر دوره در تاریخ، فرهنگ‌های سراسر جهان کاربردهای ارزشمندی برای استفاده از چرم در زندگی روزمره خود یافته‌اند. در ادامه این مقاله به شرح این موضوع می‌پردازیم.
تاریخچه چرم و محصولات چرمی:
هزاران سال است که چرم به عنوان یک ماده محافظ و کاربردی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بشر تا آنجا که توانسته از پوست حیوانات برای ساخت لباس و ابزارهایی برای زندگی راحت‌تر و بهتر استفاده کرده است. برای مثال کفش‌های چرمی، امکان پیاده‌روی و راه رفتن راحت‌تر و ایمن‌تر را فراهم می‌ساختند.
بشر در گذشته، پوست حیواناتی مانند خرس که به اندازه کافی بزرگ هستند را به لباس تبدیل کرده است. در آب و هوای سردتر، از خز بالای چرم برای ایجاد گرمای بسیار خوب و در آب و هوای گرمتر نیز از پوست حیوانات برای ایجاد سایه و خنک ماندن استفاده کرده است. چرم‌سازی عمدتا بر مبنا و اساس کاربری و کارآیی جهت گرفته است.
با تکامل انسان و شکل‌‌گیری جوامع و تمدن‌ها، استفاده از چرم نیز افزایش یافته است. کاربری چرم در گذر زمان به ساخت زره‌های چرمی، چکمه‌ها، کیف‌های بنددار، سیاه چادر، سطوح نوشتاری، افسار و زیورآلات تبدیل شده است. در برخی از فرهنگ‌ها، چرم به عنوان نمادی برای طبقه ثروتمند جامعه دیده می‌شود. محصولات چرمی در گذر زمان علاوه بر کارآیی به لحاظ جنبه‌های بصری نیز مورد توجه قرار داشته‌اند.
تکامل چرم:
در گذر زمان چرم و محصولات چرمی به عنصر مهمی در زندگی بشر تبدیل شده‌اند. روش و ابزارهای تولید انبوه کفش، دستکش، کت و کاپشن، کیف و اکسسوری‌های چرمی به طور گسترده‌ای در دسترس قرار گرفت. امروزه چرم‌سازی و تولید محصولات چرمی یک صنعت تکامل یافته است. این صنعت یک زنجیره تامین مواد اولیه دارد و به همان اندازه نیز مصرف‌کنندگان در سراسر جهان محصولات چرمی را خریداری و استفاده می‌نمایند.
تقاضا در صنعت چرم به حدی زیاد است که حتی محصولات تولید شده با چرم مصنوعی (چرم تهیه شده از پلاستیک و دیگر مشتقات) نیز محبوب هستند. همچنین ارزان‌تر بودن محصولات چرم مصنوعی می‌تواند یکی از دلایل و شاید مهمترین دلیل محبوبیت این محصولات باشد. بررسی اینکه چگونه صنعت چرم روزبه‌روز در گذر زمان تکامل یافته بسیار جالب و قابل توجه است.
تاریخچه چرم در عصر حجر (پیش از تاریخ تا سه هزار سال قبل از میلاد):
عصر سنگی یکی از طولانی‌ترین دوره‌های تاریخ معاصر است و میلیون‌ها سال را در برمی‌گیرد. طی این دوران و در حدود چهارصد هزار سال پیش، شواهدی از چرم‌کاری و تولد صنایع چرمی اولیه به دست آمده است. اولین ابزارهای سنگی شناخته شده به حدود 3.5 میلیون سال قبل برمی‌گردد. این ابزارها تکه سنگ‌هایی بودند که از آنها برای بریدن استفاده شده است. این ابزارهای سنگی برای جداسازی، تمیز کردن و دباغی پوست به کار رفته‌اند. با این وجود شواهد مربوط به قدیمی‌ترین ابزارهای مخصوص چرم‌کاری به چهارصد هزار سال قبل برمی‌گردند
تاریخچه چرم در انقلاب صنعتی (1760 تا 1840 پس از میلاد):
تاریخچه چرم در قرن هیجدهم و انقلاب صنعتی تغییرات جهانی گسترده‌ای را به همراه داشت. پیشرفت ماشین‌آلات امکانی را فراهم کرد تا سرعت و حجم تولیدات صنایع افزایش یابد.
این امر نیاز به منابع و مواد خام (که برای تولید، راه‌اندازی و همچنین نگهداری از این ماشین‌ها نیاز بودند) را افزایش داد. در این دوره بواسطه توسعه و پیشرفت ماشین‌آلات، بسیاری از مراحل تولید محصولات چرمی آسان‌تر، سریع‌تر و دقیق‌تر انجام می‌شد.
اختراع دستگاه‌ها و ماشین‌ها به سریع‌تر شدن فرآیند دباغی چرم کمک کردند. ماشین‌آلات جدید لایه‌های پوست را به روشی که نتیجه نهایی بسیار تمیز، صاف، دقیق بود جداسازی می‌کردند. همه اینها منجر شد تا چرم‌های پرداخت شده سریع‌تر از همیشه تولید شوند.
در این دوره، محله‌هایی براساس نیاز به منابع مورد نیاز برای تولید چرم شکل گرفتند. اینها عمدتا شامل کارخانه‌های دباغی و تاسیسات تولیدی بودند که در نزدیکی منابع مورد نیاز برای تولید چرم (عمدتا پوست، منابع آب و ترکیبات دباغی) گردهم آمدند. این امر به وضوح در ایالت‌های مرکزی مستعمرات آمریکا دیده می‌شود. در این دوره در کشورهای در حال رشد، واحدهای صنعتی متمرکز به توسعه بیشتر کشورها کمک کرد.چرم ورنی در سال 1818 کشف و ساخته شد. ورنی نوعی چرم دارای سطحی براق و زیباست که بسیار هم پرطرفدار می‌باشد. استفاده از چرم ورنی برای تولید کفش از این زمان آغاز شد.
در این دوره نیز برای ساخت وسایلی چون لباس، کیف، کلاه، کمربند، کفش و چکمه، ملزومات نظامی، صحافی کتاب، زین، کالسکه، صندلی و مبل و بسیاری از اقلام دیگر از چرم استفاده می‌کردند. کاربرد گسترده چرم در ساخت اقلام مختلف و همچنین افزایش روزافزون جمعیت منجر شد تا تقاضا برای چرم نیز روزبه‌روز بیشتر شود. در طول انقلاب صنعتی، تولید چرم در جهان به بالاترین مقدار خود رسید.
تاریخچه چرم در عصر ویکتوریا (1840 تا 1900 پس از میلاد):
هر چند که در دوران ویکتوریا میزان تولید محصولات چرمی نسبت به زمان اوج خود در دوران انقلاب صنعتی کاهش می‌یابد، لیکن همچنان چرم و صنایع چرمی سهم بسزایی در تاریخ این دوران دارند.
در سال 1858 دباغی با کروم اختراع شد. در این روش دباغی از مواد معدنی و روش‌های بسیار سریع‌تر از روش دباغی گیاهی استفاده می‌شد. این فرآیند که به آن “دباغی با کروم” می‌گویند، منجر شد تا روند تبدیل پوست به چرم سریع‌تر شده و همچنین چرم نازک‌تر و نرم‌تری تولید شود. تمام این ویژگی‌های روش جدید دباغی، برای صنعت چرم بسیار خوشایند بود.
این آغاز یک تغییر عمده در روش‌های دباغی چرم بود. با گذشت زمان روش دباغی با کروم بسیار محبوب شد و در نهایت بازار چرم تولید شده به روش دباغی با کروم از بازار چرم تولید شده به روش دباغی گیاهی پیشی گرفت. از اوایل دهه 2000 تنها حدود 10 درصد از مجموع چرم‌ها به روش دباغی گیاهی تولید شدند.
افزایش تولید چرم به روش دباغی با کروم منجر شد تا بازار عرضه جوابگوی تقاضای تمامی مصرف‌کننده‌ها باشد. این تغییر در تاریخچه چرم در قرن نوزدهم تحولی مثبت تلقی می‌شد.
همچنین در این دوران اولین چرم مصنوعی با عنوان “پرستاف” در آلمان ساخته شد. این نوع چرم از خمیر کاغذ (که به طور منحصربفردی فرآوری شده) تولید می‌شد. این چرم به طور کلی عملکرد خوبی داشت ولی اگر طولانی مدت در معرض رطوبت یا خمیدگی قرار می‌گرفت خراب می‌شد.
تاریخچه چرم در عصر پیشرفت (1900 تا 1950 پس از میلاد):
تا سال 1925 کارخانه‌های دباغی چرم به طور متوسط حدود 100 کارمند داشتند. در این زمان حدود 560 کارخانه چرم‌سازی بزرگ در ایالات متحده وجود داشت.
فرآیندهای مکانیزه در این دوران بسیار بهبود یافتند تا جایی که دوخت دستی در برخی از کالاهای چرمی مانند کتاب، کفش، دستکش و کیف توسط روش‌های جدید جایگزین شد. از آنجا که صنایع چرمی طی هزاران سال توسعه یافته و به دستگاه‌های پیشرفته تبدیل شدند، تعداد کارکنان مورد نیاز برای راه‌اندازی این دستگاه‌ها نیز افزایش یافت. در این دوره ماشین‌آلات جدید صنعت چرم‌سازی ظهور کردند، این دستگاه‌ها در طول زمان براساس مهارت‌های دستی تکامل یافته بودند و محصولات چرم را به طور خستگی ناپذیر و بی‌وقفه تولید می‌کردند.
گرچه کیفیت کار ماشینی ممکن است به برخی از کارهای دستی که ماهرانه انجام شده نرسند، ولی به اندازه کافی خوب هستند و نیاز اکثریت مشتریان را جواب می‌دهند. استفاده از ماشین‌آلات در ماهیت نیروهای کار برای تولید محصولات چرم، تغییرات عمده‌ای ایجاد کرد.
همچنین در این دوران، پیشرفت‌های تکنولوژی به دست آمده در جنگ جهانی دوم، حجم زیادی متریال جدید (مانند پلاستیک و لاستیک) را در خط لوله تجاری وارد کرد. این متریال‌ها به طور مستقیم تاثیر بسزایی در صنعت چرم داشتند.
تاریخچه چرم در دوران مدرن (1950 تا اکنون):
با پایان جنگ جهانی دوم و تمرکز جهانی بر ثبات و رفاه، بازار جهانی به سرعت گسترش یافت. صادرات و واردات رونق گرفت و مسلما این جریان شامل چرم و محصولات چرمی نیز می‌شد.
در حالیکه از اوایل قرن نوزدهم چرم مصنوعی وجود داشته ولی چرم مصنوعی که امروزه بیشترین کاربرد را دارد، در سال 1963 توسط شرکت دوپونت تولید شد. این چرم به طور معمول از پایه پلی‌استر (الیاف پلاستیکی) با روکش پلی‌اورتان (پلاستیک) ساخته می‌شد.
مدتی بعد نیز نوعی چرم مصنوعی تشکیل شده از الیاف PVC (پلاستیک) به بازار عرضه شد. امروزه حتی برای تولید محصولات چرمی، دیگر نیازی به چرم طبیعی نیست.
روزبه‌روز بر تعداد شرکت‌هایی که از چرم مصنوعی، لاستیک و پلاستیک برای تولید محصولات چرمی استفاده می‌کنند افزوده می‌شود. بدیهی است که در این حین تقاضا برای چرم طبیعی کاهش می‌یابد. همچنین در این دوره اقتصاد جهانی در حال تغییر به مدل برون‌سپاری بود. هدف از برون‌سپاری هم این بود که تولید محصولات در کشورهایی با دستمزد کمتر و مواد اولیه ارزان‌تر انجام شود؛ بدین ترتیب امکان تولید کالا با هزینه‌های بسیار کمتر فراهم گردید.
این موضوع یعنی برون‌سپاری تولید محصولات، باعث شد تا تولید چرم به کشورهای در حال توسعه انتقال یابد؛ کشورهای در حال توسعه همان کسانی بودند که محصولات چرمی را با هزینه‌های کمتری تولید می‌کردند.
در این میان با انتقال تولیدکنندگانِ مواد اولیه (لاستیک و پلاستیک) و تولیدکنندگان محصولات چرم به کشورهای در حال توسعه، صنعت چرم ایالات متحده که تا آن زمان رو به رشد بود به طرز چشمگیری کاهش یافت.
در ایالات متحده تا سال 1997 استخدام در صنایع مرتبط با چرم تا حدود 50 درصد کاهش یافت. واردات کفش‌های چرمی در ایالات متحده تا سال 1995 به میزان 82 درصد افزایش یافت و تنها 18 درصد از کفش‌های چرمی در داخل کشور ساخته می‌شد. این آمار با آمار دهه 1850 که تقریبا 16 درصد از کل افراد شاغل در آمریکا در صنعت چرم مشغول بودند تفاوت زیادی داشت.
به هرحال چرم به دلیل ویژگی‌های منحصربفرد و کالاهای با کیفیتی که می‌توان با استفاده از آن تولید کرد، هنوز که هنوز هم بسیار ارزشمند است و در اقلام مورد استفاده روزمره کاربرد فراوانی دارد.
چرم تاریخ طول و درازی دارد!
گویی که سیر در تاریخچه چرم، همچون سیر در تاریخ جهان است. با مطالعه تاریخچه چرم با فرهنگ‌های بسیاری در طول زمان و در سراسر جهان آشنا شدیم. تاریخچه چرم نیاز به بقا، سطح طبقات اجتماعی و تجمل‌گرایی را منعکس می‌کند.
تاریخچه چرم، جنگ‌ها، مبارزه برای پیروزی و آزادی و تغییرات تجاری جهانی را به خود دیده است. چرم در صحافی کتاب‌هایی که خوانده‌ایم به کار رفته و الهام‌بخش لباس‌هایی است که می‌پوشیم. چرم از دیرباز تاکنون به نوعی در زندگی بشر تاثیر داشته و همه اینها گواهی می‌دهند که همیشه بخشی از تاریخچه بشر بوده، هست و خواهد بود.