از سیر تا پیاز درباره پوست و چرم شترمرغ
لطیف چون پر مرغ مقاوم چون پوست شتر!
چرم حاصل از پوست شترمرغ از جمله قیمتی‌ترین فراورده‌های حاصل از این حیوان است. زیبایی منحصربه‌فرد، مقاومت، لطافت و استحکام از مشخصات چرم شتر مرغ است. ظاهر چرم شترمرغ دارای رخی بسیار زیباست.
در مقایسه با سایر چرم ها، چربی طبیعی که در پوست شتر مرغ وجود دارد باعث انعطاف‌پذیری و مقاوم بودن آن در مقابل خشکی و ترک‌خوردگی می‌شود. وجه تمایز و زیبا کننده چرم این حیوان وجود نقاط مربوط به فولیکول‌های ساقه پر بر روی سطح آن است.
مقاومت چرم شترمرغ شش برابر مقاومت چرم گاو است. این ویژگی به همراه لطافت و نرمی قابل‌توجه و مثال‌زدنی آن باعث شده است که این محصول در رديف پوست هاي گران‌قيمت در جهان مانند كروكوديل قرار گیرد.
بر روی بخش اعظمی از مرکز یک تخته پوست شترمرغ و حواشی برش خورده آن، اثر رستنگاه پرها به‌صورت مشخص به صورت سوراخ‌های یکدست و منظمی دیده می‌شود که رخ چرم حاصله و محصول نهایی را به صورت طبیعی بسیار زیبا می‌کند.
معمولاً پس از کشتار پرنده پس از برش و پوست‌کنی، عملیات شستشو، آهک‌دهی، و سپس آهک‌زدایی پوست انجام و آماده ورود به مرحله دباغی می‌شود. پس از ورود پوست به مرحله دباغی همچون سایر پوست‌ها به‌وسیله مواد معدنی و در مواردی مواد گیاهی دباغی و ریتانینگ شده و پس از عبور از مراحل مختلف، محصول در نهايت به چرمی گران‌بها تبدیل می‌شود.
چرم حاصله معمولاً در حین تولید و در درام ويا به شيوه‌هاي متداول ديگر رنگرزی می‌شود. چرم پس از رنگرزی به‌گونه‌ای تکمیل و پولیش می‌شود که الگوی زیبا و طبیعی رخ چرم حفظ شده و ظاهری جذاب، نرم، درخشان و در عین حال مقاوم داشته باشد.
مصارف عمده چرم شترمرغ در جهان
رخ متفاوت و زیبا، نرمی، قابلیت خمش، و مقاومت بسیار زیاد ویژگی متمایزکننده این چرم از چرم‌های دیگر است. عمده محصولات توليدشده از چرم شترمرغ شامل انواع کیف‌های دستی، کفش، پوتین، کت و پالتو است. سالن‌های مد اروپایی سال‌های متمادی است که از چرم شترمرغ برای تهیه کیف استفاده می‌کنند. البته در آمریکا بیشتر از چرم این حیوان برای تولید چکمه و کمربند استفاده می‌شد.
به‌واسطه لطافت منحصربه‌فرد چرم شترمرغ برخی کارخانجات اتومبیل‌سازی و یا تولیدکنندگان وسایل جانبی خودرو نیز طی سال‌های اخیر از این محصول برای تولید روکش صندلی، داشبورد، خاک‌گیر دنده، روکش فرمان و حتی روکش در خودروهای گران‌قیمت استفاده کرده‌اند.
استفاده از چرم شترمرغ برای تزئینات اتومبیل بیشتر در اروپا متداول است. تولیدکنندگان شناخته‌شده محصولات ورزشی جهان نیز از مقاومت قابل‌توجه این چرم در عین نرمی، لطافت و زیبایی آن برای تولید کفش‌های مختص ورزش‌های خاص استفاده می‌کنند. این نوع چرم در سال‌های اخیر جای پای خود را در تولید مبلمان خانگی و اداری نیز به‌تدریج باز کرده است.
تاریخچه شترمرغ
پرورش شترمرغ تاریخچه پرفراز و نشیبی داشته است. شترمرغ برای اولین‌بار سال 1850 در آفریقای جنوبی مدت پنجاه سال پرورش و توسعه آن بسیار کند بود و صرفاً با هدف تأمین گوشت موردتوجه بود.
در سال 1945 و بعد از جنگ جهانی دوم کلین کارو (kelin karoo ) در آفریقای جنوبی شرکت بزرگی را تأسیس کرد تا صنعت پرورش شترمرغ و متعاقب آن چرم‌سازی در این رشته را دنبال کند. به‌تدریج تقاضای محلی و منطقه‌ای برای گوشت این حیوان زیاد شد و ضرورتاً نیاز به کشتارگاه موجب ایجاد اولین کشتارگاه اختصاصی شترمرغ در سال 1963-1964 گردید.
خرید و فروش پوست شترمرغ از ابتدای دهه 70 میلادی زمانی شروع شد که به همین‌منظور یک کارخانه چرم‌سازی توسط کلین کارو در حوالی کشتارگاه مذکور تأسیس شده بود. کارو برای این کار اطلاعات لازم و آموزش های کافی را در اروپا بدست آورد. قبل از آن اطلاعات در مورد چرم شترمرغ بسیار کم بود. آن زمان عمدتاً پوست را به چرم‌سازی‌های انگلستان می‌فرستادند.
از چرم شترمرغ ابتدا در اروپا و آمریکا بیشتر برای تولید چکمه های Cowboy کابوی استفاده می‌شد، اما از سال 1980 تقاضا برای چرم شترمرغ در آمریکا و اروپا رو به فزونی قابل‌توجهی گذاشت. امروزه با گذشت 174 سال از ابتدا و ایجاد کارخانجات چرم شترمرغ در آمریکا و اروپا هنوز kelin karoo حرف اول را در این صنعت می‌زند. (البته که افراد زیادی در این عرصه فعال و به‌نام هستند اما نام او پر آوازه‌تر است.)
قابلیت‌های تولید پوست در یک مزرعه
هر قطعه شترمرغ به‌طور متوسط 50 تا 60 سال می‌تواند عمر کند. اما سن کافی برای بالغ شدن و کشتار یک شترمرغ در مزارع پرورش عمدتاً حدود یک‌سال است. وزن حیوان بین 90 تا 110 کیلوگرم و قد آن از 100 تا 250 سانتی‌متر با توجه به نر و مادگی حیوان و نِژاد آن متغییر است.
شترمرغ مادر از سن 2 سالگی قادر به تخم‌گذاری است و به‌طور میانگین 50 الی 70 تخم در سال تولید می‌کند که به‌طور متوسط 40 تخم هر شترمرغ قابلیت تبدیل به جوجه دارند. شترمرغ در سن کشتار حدود 35 تا 45 کیلوگرم گوشت دارد.
میزان پوست هر شتر مرغ بالغ در کشورهای اصلی پرورش‌دهنده این حیوان به‌طور متوسط به 12 تا 16 فوت‌مربع می‌رسد و به‌طور متوسط هر فوت‌مربع آن ۳۵ دلار قیمت‌گذاری می‌شود. معمولاً از یک شترمرغ بالغ مزارع داخلی کشور به‌طور میانگین بین 2/1 تا 5/1 مترمربع ( 12 تا 15 فوت‌مربع) چرم با کیفیت به دست می‌آید که این میزان با رعایت اصول صحیح پرورش در مواردي قابل افزایش است.
بر اساس آمار مقایسه‌ای ارائه شده در ایران یک شتر مرغ مادر در سال قادر به تولید 40 جوجه است که هر یک از این جوجه‌ها در یک دوره 10 تا 13 ماهه بالغ و آماده کشتار می‌شوند. در حالی‌که در این مدت یک گاو مادر صرفاً قادر به تولیدمثل یک گوساله گوشتی خواهد بود.
بر این اساس تولید پوست ناشی از عرضه شترمرغ‌های گوشتی حاصله در این دوره زمانی می‌تواند بالغ بر 100 مترمربع باشد، در حالی‌که در پایان دوره زمانی پرورش یک گوساله گوشتی که طولانی‌تر از مدت‌زمان لازم برای شترمرغ نیز است صرفاً یک تخته پوست گاوی حاصل می‌شود که حداکثر 7/2 مترمربع خواهد بود.
در حال حاضر چند كارخانه با توليد چرم‌هاي بسيار زيبا و با كيفيت از پوست شترمرغ براي توليد مصنوعات چرم شترمرغ با اهداف صادراتي را در دستور كار خود قرار داده‌اند و در حال حاضر به‌دليل قيمت بالا و عدم وجود فرهنگ و ذهنيت براي مصرف محصولات حاصل از چرم شترمرغ، اين‌گونه مصنوعات چندان در داخل عرضه نمی‌شود و بازار داخلي استقبال خوبي از آن نمي‌كند.
بنابراين بخش عمده‌اي از توليدات و محصولات نهایی همچون كيف، كفش و لباس قابلیت صادرات داشته و يكي از فعالان توليد شترمرغ كشور مي‌گويد كه تاكنون بخشي از این‌گونه محصولات در اندازه محدودی به كشورهايي مانند هلند و بلژيك صادر شده است.
تغذیه و كيفيت پوست شترمرغ
شترمرغ‌ها ميتوانند در سن 9 ماهگي به وزن كشتار برسند اما به اعتقاد بیشتر پرورش‌دهندگان پرنده‌اي كه 9 ماه سن دارد نمي‌تواند چرم قابل‌قبولي توليد كند. با احتساب لزوم توجه به چرم تولیدی شترمرغ سن توصيه‌شده براي كشتار، حداقل 12 ماهگي مي‌باشد.
این در حالی است که بررسی‌های علمی انجام‌شده در مزارع پرورش شترمرغ در مهد تولید شترمرغ یعنی آفریقای جنوبی نشان مي‌دهد كه پوست شترمرغ‌هایی كه با جيره‌هاي غذایی استاندارد و توصیه‌شده تغذيه شده‌اند، حتی در سن 9 ماهگی از کیفیت مناسبی برخوردار بوده‌اند.
فرمولاسيون توصیه‌شده کارشناسان تغذیه شترمرغ بر اساس فوليكول‌هاي با رشد سريع و رشد پر همراه با پوست‌هايي با الاستيسيته بالاتر و مقاوم‌تر طراحي شده است. تمامي اين موارد با هم باعث افزايش كيفيت پوست‌ها مي‌گردد.
بر اساس این مطالعات بدون در نظر گرفتن سن بلوغ پوست پرنده، مديريت جوجههاي تازه از تخم درآمده كه نرخ رشد را در هفته‌هاي آغازين تحت تأثير قرار مي‌دهد، محيط پرورش، تنوع در كيفيت يونجه مورد استفاده در جيره‌ها و تجربه پرورش‌دهندگان جوجه‌ها از جمله عوامل مؤثر در شکل‌گیری و کیفیت پوست پرنده و دستیابی به پوستی با کیفیت و بالغ حتی در سن 9 ماهگی پرنده هستند.
این‌گونه مطالعات ثابت مي‌كند كه اثرات خاص تغذيه‌اي بر رشد فوليكول‌ها و كيفيت پوست‌ها تأثير ميگذارد. با تغذيه‌اي خاص، مي‌توان بهره‌هاي اقتصادي بالاتری در زمینه پوست داشت.
کیفیت و درجه‌بندی پوست
کیفیت عمومی پوست و آثار و عیوب احتمالی ناشی از بیماری‌های پوستی یا آسیب‌دیدگی‌های فیزیکی آن در دوره پرورش حیوان، شکل و حالت سوراخ‌های ناشی از فولیکول‌های پر و اختلالات ژنتیکی احتمالی موجود در آن، خطا در نحوه برش و باز کردن پوست، و اندازه و سایز پوست از جمله پارامترهای مهم در تعیین کیفیت و درجه‌بندی پوست قبل از دباغی محسوب می‌شوند.
عیوب ناشی از دوران پرورش
سوراخ یا برش ناشی از جراحت و زخم، خراشیدگی سطح پوست، آثار ناشی از زخم قدیمی و کاملاً ترمیم‌نشده، آفتاب‌سوختگی، پوسته‌شدگی، بیماری‌های پوستی مانند جوش و تاول یا آسیب باکتریایی، پرهای جوانه‌زده و غیر کامل، گزیده‌شدگی، چروک مشهود پوست گردن، غیرطبیعی بودن نسبت قسمت پردار و دون‌دون پوست(کروپن) به قسمت ساده پوست( به‌طور متوسط 60 به 40 باید باشد) از جمله عیوب احتمالی به‌وجود آمده در پوست در دوره پرورش و قبل از کشتار و پوست‌کنی محسوب می‌شوند.
وجود و میزان هر کدام از این‌گونه عیوب در تعیین درجه پوست تأثیر قابل‌توجهی دارد به طوری‌که وجود هم‌زمان سه یا چهار نوع از این عیوب حتی به‌طور مختصر می‌تواند تا 4 درجه کیفیت پوست را تنزل دهد.
نکته قابل‌توجه اینکه شتر مرغ پیر و درشت‌هیکل پوستی با سطح بیشتر و برجستگی‌های بزرگ و نه‌چندان خوشایند دارد که از کیفیت مناسبی برخوردار نیست. شترمرغ خیلی جوان هم پوستی نازک با برجستگی‌های ریز و نزدیک‌به‌هم دارد که باز هم کیفیت مناسبی ندارد.
سایزبندی پوست
مساحت و سایز پوست یکی دیگر از عوامل مهم در تعیین درجه پوست است. مساحت پوست‌ها معمولاً با توجه به سن، اندام، چاقی و لاغری و وزن حیوان در زمان کشتار متغییر است. معمولاً پوست‌ها در 5 سایز شامل C، B ،A+ ،A و D دسته‌بندی می‌شوند. این ابعاد از 156 دسی‌متر در بزرگ‌ترین سایز یعنی +A تا حداقل 80 دسی‌متر برای سایز D متغیر است.
برش و باز کردن صحیح پوست
یکی از اصلی‌ترین نکات در داشتن یک پوست با کیفیت و دارای درجه بالا، شیوه برش و پوست‌کنی شترمرغ و شکل نهایی آن پس از باز شدن است. در حال حاضر در کشتارگاه‌های داخلی شترمرغ هم بر روی ریل خط کشتار مرغ و هم خط کشتار دام سبک (گوسفندی) کشتار می‌شود.
برای برش پوست سلاخ باید یک خط برش مستقیم و دقیق از وسط سینه حیوان از محل ذبح تا دم و یک خط برش دیگر عمود بر این خط برای باز کردن پوست در محل پاها انجام دهد. همچنین برشی دیگر در محل تلاقی بال‌های حیوان نیز زده می‌شود. شکل شماره 1 حالت استاندارد و صحیح برش و استحصال پوست را نشان می‌دهد.
جراحات پوست و نوک‌چینی حیوان
خسارت به پوست شترمرغ به شکل بریدگی یا خراشیدگی ایجاد‌شده در طول دوره‌ی پرورش باعث کاهش کیفیت پوست می‌شود که در نتیجه کیفیت و ارزش پوست را به شدت کاهش می‌دهد. کاهش خسارت ناشی از آسیب‌دیدگی پوست یکی از اهداف پرورش‌دهندگان شترمرغ است. شترمرغ‌ها به‌خصوص جنس نر این حیوان به دلیل خصلت تهاجمی و رام‌نشدنی که دارند معمولاً خود و یا همدیگر را دچار جراحات ناشی از نوک‌زدن می‌کنند.
معمولاً شترمرغ مهاجم با نوک‌های تیز و برنده خود پوست حیوان دیگر به‌خصوص ماده‌ها را دچار زخم می‌کنند. بر این اساس پرورش‌دهندگان حرفه‌ای در راستای سالم ماندن پوست حیوانات مزرعه در دوره 9 تا 13 ماهه پرورش اقدام به چیدن نوک ساکنان چموش به‌خصوص نرهای مزرعه می‌کنند.
توصیه‌هایی برای شیوه نگهداری پوست پس از کشتار
1- چربی‌گیری تا حد امکان پس از کشتار صورت گیرد چرا که چربی اجازه نفوذ نمک را به پوست در مرحله بعد نخواهد داد و نتیجتاً قسمت‌های حاوی چربی پوست آسیب‌پذیر خواهند بود.
2- پوست در محلول آب نمک سرد و غلیظ تا حد اشباع نمک در داخل بشکه و در حدود یک ساعت غوطه‌ور شود.
3- پوست در زمین طوری پهن شود که رخ آن پایین بماند سپس قسمت لش با نمک پوشانده شود.
4- پنج الی شش روز بعد از اینکه خون‌آب از پوست جدا شد پس از تکان دادن کامل پوست مجدداً لش با نمک تازه پوشانده شده و پس از بقچه کردن در کیسه نایلون قرار داده شده و پس از بسته‌بندی به کارخانه چرم‌سازی ارسال شود.
5- در صورتی‌که بخواهید پوست تا مدت بیش‌تری در محل نگهداری شود آنها را پس از نمک دوم همچنان روی هم کتن نموده و در سایه نگهداری کنید.
در آخر :
ما در مجموعه چرم دکاموند به دلیل نبود تقاضا در تولید محصولات لوکس و یا روزمره از این نوع چرم استفاده نکردیم اما توصیه می‌کنیم که حتماً برای زیباتر شدن استایل‌تان از این محصولات استفاده کنید تا نهایت لذت را ببرید.
محصولات دکاموند شوز از چرم طبیعی گاو تولید شده که یکی از محبوب‌ترین انواع چرم موجود در بازار است. برای دیدن محصولات ما از صفحه فروشگاه دیدن نمایید.